«Η Capoeira είναι η μάχη των χορευτών. Είναι ο χορός των πολεμιστών. Είναι μια μονομαχία μεταξύ συντρόφων. Είναι ένα παιχνίδι, ένας χορός, είναι μια τέλεια συμβιωτική διαμάχη μεταξύ δύναμης και ρυθμού, ποίησης και ευκινησίας. Μοναδικό γιατί οι κινήσεις υπαγορεύονται από το τραγούδι.
Η υποταγή της δύναμης στον ρυθμό. Της βίας στην μελωδία. Η εξάλειψη των ανταγωνισμών.
Στην capoeira, οι αγωνιζόμενοι δεν είναι αντίπαλοι, είναι σύντροφοι. Δεν πολεμούν, προσποιούνται ότι πολεμούν. Αναζητούν με αυθεντικό τρόπο να δώσουν μια καλλιτεχνική ματιά στην μάχη. Πάνω από το πνεύμα του ανταγωνισμού υπάρχει ένα αίσθημα ομορφιάς. Ο capoeirista είναι ένας καλλιτέχνης, ένας αθλητής, ένας παίκτης και ένας ποιητής.»
Dias Gomes
Στις περισσότερες πόλεις του δυτικού κόσμου κάποιος μπορεί να έχει δει νέους ανθρώπους διαφόρων εθνικοτήτων, φύλου και κοινωνικής τάξης, να κουβαλάνε μαζί τους ένα περίεργο μουσικό τόξο (berimbau).
Στην Ελλάδα μια τέτοια εικόνα εγείρει συνήθως την περιέργεια των περαστικών ως προς τον λόγο ύπαρξης αυτής της περίεργης κατασκευής. Παρόλα αυτά υπάρχουν και κάποιοι που το αναγνωρίζουν ως το βασικό μουσικό όργανο της capoeira.
Κάποιοι άλλοι ίσως να έχει τύχει να δουν στον δρόμο ή σε κάποια επίδειξη, έναν κύκλο ανθρώπων που τραγουδούν κάποια τραγούδια σε μια παράξενη γλώσσα (πορτογαλικά). Μέσα στον κύκλο 2 άνθρωποι φαίνονται σα να παλεύουν και να χορεύουν μαζί ενώ εκτελούν και ακροβατικές κινήσεις κάποιες στιγμές. Υπάρχει και μια ορχήστρα από κρουστά όργανα που φαίνεται να δίνει τον ρυθμό και να υπαγορεύει τα τραγούδια στον κύκλο. Αυτός ο κύκλος που έχουν δει κάποιοι ονομάζεται roda de capoeira.
Η capoeira είναι μια ολιστική τέχνη που περιλαμβάνει στοιχεία χορού και πολεμικής τέχνης υπό την καθοδήγηση μουσικού ρυθμού. Επειδή ο ορισμός αυτός είναι κάπως βαρετός, οι capoeiristas (οι ασκούμενοι της capoeira) το περιγράφουν ως η τέχνη του να μαθαίνεις το παιχνίδι (jogo).
Το παιχνίδι της Capoeira έχει σαν στόχο την επικράτηση όπως κάθε παιχνίδι που ξέρουμε.
Οι 2 παίκτες επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω κινήσεων, επιθετικών και αμυντικών. Οι κινήσεις αυτές είναι γνωστές και στους δύο, δηλαδή υπάρχει ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας.
Θυμίζει πολύ έναν διάλογο εναλλασσόμενων ερωτήσεων και απαντήσεων, μόνο που ο διάλογος αυτός είναι μη λεκτικός και κατευθύνεται από τον ρυθμό που δίνει η μουσική.
Ο σκοπός είναι να φέρουμε τον συμπαίκτη μας σε τέτοια θέση που να μην μπορεί να απαντήσει σε αυτό που του θέτουμε.
Το παιχνίδι απαιτεί από τους ασκούμενους πολλά και διαφορετικά πράγματα:
1. Καλή φυσική κατάσταση που περιλαμβάνει δύναμη, ευλυγισία και αντοχή. Αυτό είναι αυτονόητο από τη στιγμή που εργαλείο διαλόγου του capoeirista είναι το σώμα.
2. Καλή τεχνική. Η γνώση των κινήσεων και η σωστή χρήση τους είναι ότι η γραμματική και το συντακτικό για ένα παιδί που μαθαίνει να χειρίζεται την γλώσσα.
3. Μοναδικότητα και αυθορμητισμό. Κάθε capoeirista έχει το δικό του μοναδικό στυλ, τον δικό του τρόπο που εκτελεί τις κινήσεις και την ευχέρεια να εκφράζεται και να παίζει όπως επιθυμεί. Οτιδήποτε προάγει ένα όμορφο παιχνίδι και μια ουσιαστική προσπάθεια επικοινωνίας, στην capoeira επιτρέπεται.
4. Εμπειρία. Η χρόνια ενασχόληση με την capoeira προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση της τέχνης σε πολλά επίπεδα. Ο capoeirista πέρα από σωματικές και αθλητικές δεξιότητες αναπτύσσει με τα χρόνια και άλλες επίκτητες ικανότητες (ψυχικές και νοητικές) που του επιτρέπουν να γίνεται καλύτερος στο παιχνίδι.
Κάθε παιχνίδι είναι διαφορετικό γιατί κάθε capoeirista με τον οποίο παίζουμε είναι διαφορετικός. Εμείς οι ίδιοι είμαστε διαφορετικοί καθώς το παιχνίδι μας αναγκάζει να ανακαλύπτουμε συνεχώς τα όρια του εαυτού μας και μας καλεί να τα ξεπερνάμε.
Το παιχνίδι της capoeira μπορεί να γίνει πιο σοβαρό και να μοιάζει περισσότερο με μάχη. Μπορεί εξίσου εύκολα να γίνει πιο αστείο και να φαίνεται σαν θεατρική χορογραφία. Εξαρτάται από τα άτομα και την στιγμή της μεταξύ τους επικοινωνίας.
Στο παιχνίδι αυτό που οτιδήποτε μπορεί να συμβεί ξαφνικά και απροειδοποίητα , ο capoeirista μαθαίνει να διαβάζει τις προθέσεις του άλλου και να προσαρμόζει τις δικές του προθέσεις ανάλογα.
Στη νοοτροπία του capoeirista δύναμη και προσποίηση (forza e falsidade) αναμειγνύονται μαζί με ένα χαμόγελο (sorisso). Ίσως είναι δύσκολο να κατανοήσουμε πως μπορεί κάποιος να συνδυάζει την δύναμη και ορμή της πάλης με ένα χαμόγελο αλλά αυτό είναι το δυνατό σημείο αυτής της τέχνης.
Έτσι εξηγείται ακριβώς και η χρήση της μουσικής. Ο περισσότερος κόσμος διαβάζοντας εγκυκλοπαιδικά την ιστορία της capoeira (που γεγονός είναι ότι κουβαλάει στα κατάστιχά της μεγάλο πόνο και καταπίεση) θεωρεί εύλογα ότι η μουσική μεταμφίεζε την πάλη σε χορό ώστε η πρώτη να μην γίνεται αντιληπτή.
Κάτι τέτοιο φυσικά ισχύει αλλά λειτουργεί και αντίστροφα. Η μουσική αποτελεί στοιχείο που αποδίδει τελετουργικό χαρακτήρα και ευνοεί την εξέλιξη της μάχης σε παιχνίδι, δηλαδή με ένα χαμόγελο!
Δεν υπάρχουν μόνο 2 άνθρωποι που παλεύουν σιωπηλά σε κάποιο σκοτεινό σοκάκι χωρίς μάρτυρες. Υπάρχει μια ορχήστρα και ο χορός/θεατές που αποτελούν τα ζωντανά όρια του κύκλου της μάχης και φέρνουν την δική τους ενέργεια στο σκηνικό.
Αυτή η κοινωνική έκθεση δίνει την αίσθηση στους δύο πρωταγωνιστές ότι λαμβάνουν μέρος σε κάτι μεγαλύτερο από τους ίδιους και την μεταξύ τους πάλη. Σε κάτι που μέσω ρυθμού και τελετουργίας τους αναγκάζει να σεβαστούν ο ένας τον άλλο ανεξαρτήτως αποτελέσματος θα λέγαμε. Νίκη ή ήττα αποκτούν δευτερεύουσα σημασία σε σχέση με το ίδιο το παιχνίδι σαν διαδικασία.
Το πώς εξελίσσεται το παιχνίδι και πως ερμηνεύεται από τον παρατηρητή εξαρτάται από την εμπειρία του καθενός. Οι θεατές που δεν εξασκούνται στην capoeira συνήθως μένουν στο να θαυμάζουν τις ακροβατικές κινήσεις και τις αθλητικές ικανότητες των παικτών.
Οι μαθητές της capoeira παρατηρούν την τεχνική και τις τακτικές που χρησιμοποιούνται ενώ οι δάσκαλοι αντιλαμβάνονται την στρατηγική και προβλέπουν ποιος θα κυριαρχήσει. Οι ίδιοι οι παίκτες επίσης πολλές φορές, βιώνουν το παιχνίδι διαφορετικά.
